نوع المستند : مقاله پژوهشی
المؤلفون
1 طالب دکتوراه في اللغة العربیة وآدابها
2 أستاذ مشارک في اللغة العربیة وآدابها بجامعة خوارزمي، طهران
المستخلص
تعتبر السیمیائیة الأدبیة للشخصیة کأحد فروع السیمیائیة اللغویة لعبت دورا بارزاً في دراسة الشخصیة بشکل أکثر عمقا ودقة لتمیط اللثام عن الجوانب الکامنة فیها. فهي نشاط معرفي تحتل مکانة متمیزة في المشهد الفکري المعاصر. القرآن الکریم کأبرز وأروع النصوص الأدبیة في عرض الأقوال والأعمال للشخصیَّات القصصیة، یصورها بأسلوب واضح وجلي وکأنَّها یمثِّل علی شاشة عریضة أمام أعین المخاطبین. القرآن الکریم، یحملکمیة هائلة من العلامات اللغویة في طیاته. کما أن کثرة الشخصیات التي ذکرها القرآن الکریم مباشرة، تدّل علی علامات مهمَّة من العلامات اللغویة. فتجدر الإشارة أن نوح (ع) من أهمِّ الشخصیَّات الَّتي ورد اسمه ثلاث وأربعین مرة في ثمانیة وعشرین سورة، ودراسة هذه الشخصیة من منظور سیمیائي تؤدي إلی کشف دقائق أمورها وزواياها الدِّلالية الخفیَّة. من هدف هذا المقال هو الکشف عن المعاني الحدیثة في قصة نوح (ع) من منظور سیمیائي. لقد جاءت هذه الدِّراسة معتمدة علی المنهج الوصفي- التحلیلي وبالاستعانة بمقاربة المنهج السیمیائي علی أساس نظریة فیلیب هامون، السیمیائي الفرنسي، حیث درسنا شخصیة نوح (ع) من ناحیة الدالّ (الاسم، والدور النحوي، والضمائر، والجانب البلاغي)، ومن ناحیة المدلول (الصفات، والأقوال، والأفعال). من نتائج توصلت إلیها هذه الدِّراسة: هناك تناسق وتطابق بین اسم نوح (ع) والألقاب والأوصاف التي يحملها وبين أدواره في القصة القرآنية، فهو علم أعجمي وسمِّي بهذا لکثرة بکائه علی نفسه ومن معانی اسمه في السریاني الساکن. ومن الصفات الملحوظة الَّتي تُعرِّفنا علی شخصیة نوح (ع)؛ هي: الدعوة وجهاده، صبره وتضحیته في سبیل دعوته مع استخدام مختلف الأسالیب. فکأن القرآن یهدف إلی عرض هذه الشخصیة بصفتها أنموذجاً متمیزاً لکیفیة الدعوة إلی الله في مختلف الظروف للدعاة العالمین. یعود سبب کثرة الأفعال الماضیة في هذه القصَّة بالنسبة إلی الأفعال المضارعة والأمر إلی أنَّ الأفعال الماضیة قامت بدور حکایة الأدوار الَّتي قام بها نوح (ع) في سبیل دعوته لقومه. وقد کان الفعل "قال" ومشتقاته مِن أكثر الأفعال تكراراً، وهذا یعبرعن أنّ العمل الكلامي هو العنصر الفاعل في القصة.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [English]
بررسی نشانه شناسی شخصیّت نوح (ع) در قرآن کریم براساس نظریه فیلیپ هامون
المؤلفون [English]
- کاوه رحیمی 1
- علي پیراني شال 2
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی تهران
المستخلص [English]
بی‌شک نشانه شناسی ادبی، به عنوان شاخه‌ای از نشانه شناختی، نقش غیر قابل انکاری در حوزه زبان شناختی دارد، و با بکار گیری آن می‌توان به شناخت عمیق‌تر و دقیق‌تری از دلالت‌هاى شخصیّت نائل شد. نشانه‌شناسی، دارای جایگاه ویژه‌ای در عرصه اندیشه معاصر است. داستان‌های قرآن کریم به عنوان برجسته‌ترین متن ادبی و بلاغی در تصویر گفتار و رفتار شخصیَّت‌ها از چنان لطافت و ظرافتی برخوردار است گویی که شخصیَّت بر روی پرده نمایشی به مخاطب ارائه می‌گردد، و در برگیرنده طیف گسترده‌ای از نشانه‌های زبانی است، از جمله این نشانه‌ها، شخصیّت‌های بسیاری است که در این کتاب مقدّس آسمانی مستقیماً ذکر شده و بر نشانه‌های مهمّ زبانی دلالت دارد. پر واضح است که نوح (ع) به عنوان یکی از برجسته‌ترین شخصیّت‌های قرآنی نامش 43 بار در 28 سوره قرآن ذکر شده است. از این رو مطالعه نشانه شناختی این شخصیّت، منجر به آشکار کردن چیستی، مفاهیم و دلالت‌های شخصیّت نوح (ع) می‌گردد. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی و براساس نظریه نشانه شناسی شخصیّت فیلیب هامون، نشانه شناس فرانسوی، شخصیّت نوح (ع) در قرآن کریم را با رویکرد نشانه شناسی و از جهت دال (نام، جایگاه نحوی، ضمائر و بعد بلاغی)، و مدلول (صفات، کنش گفتاری و رفتاری)، مورد بررسی قرار داده است. نتایج پژوهش حکایت از این دارد: اسم، القاب و اوصاف شخصیّت نوح (ع) با کار کرد داستانی وی هم سو و هماهنگ است، و کلمه نوح (ع) عَلَم عجمی و در زبان سُریانی به معنی ساکن است. دعوت گری، جهاد، صبر و فداکاری همراه با به کار گیری شیوه‌های گوناگون دعوت از برجسته‌ترین صفات نوح (ع) است. فعل ماضی نسبت به مضارع و امر در روند داستان حضور پررنگ‌تری دارد. پربسامدترین کنش‌های گفتاریش فعل «قال» و مشتقاتش است. بعد بلاغی نام نوح (ع) یادآور ایمان ودعوت به خدا برای مخاطب است.
الكلمات الرئيسية [English]
- نشانه شناسی
- شخصیّت
- نوح (ع)
- قرآن کریم
- فیلیپ هامون
)