نوع المستند : مقاله پژوهشی
المؤلف
قسم اللغة العربية- كلية الآداب والعلوم الإنسانية- جامعة البعث- حمص- سورية.
المستخلص
يسعى هذا البحث إلى إثبات فرضية أن ما قدّمه التوحيدي من حوار في كتابه الهوامل والشوامل يندرج في أدب الخيال الذي يضبطه العقل، وهو يتوازى مع الخيال الجامح، ويحاوره، فقد بنى حوارات ومحاورات افتراضية؛ لقصد معيّن انطلاقاً من فكرة أن الأدب يقدّم تصوراً للواقع تبعاً لثنائية الرؤية والرؤيا، ولتحقيق هذه الغاية يسير البحث على وفق الخطة الآتية:
- نظرية أفعال الكلام: كلام في المصطلح
- أبو حيان التوحيدي والأدب الحواري
- السؤال القلق والجواب الجامد: حواراته مع ابن مسكويه أنموذجاً.
وقد توصلنا إلى أن السؤال الفلسفي سؤال حائر، لا يقبل الإجابات القطعية، ونفرّق بين السؤال الذي يعني توجيه الحوار إلى الآخر والتساؤل الذي يعني الحوار مع الذات، وكلاهما ينهض على أساس فلسفي، فهي أسئلة تتجاوز مستوى طلب المعرفة، أهم من الإجابة التي قد تكون ضعيفة أو قوية، متغيرة أو ثابتة، أما السؤال الفلسفي لديه فيحتفظ بقيمته، فقد دعا إلى البحث بالسؤال الفلسفي. وتعدّ الإخباريات، أو التقريريات أفعالاً تجعل المتكلم مسؤولاً عن تحقيق واقعة ما، وعن صدق القضية التي يتحدث عنها، والتي قد تكون صادقة وقد تكون كاذبة، إنها تمثيل لحالة كما يراها المتكلم.
ونرصد حوار أبي حيان التوحيدي مع أستاذه ابن مسكويه في إطار نظرية الأفعال الكلامية التداولية التي ترى أننا نستطيع بالأفعال الإنجازية قراءة نصّ تراثي، وتفسير ظواهر خطابية تواصلية لا سيما وأن نصوص أبي حيان التوحيدي نصوص قائمة على الحوار والمحاورة.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [English]
الهوامل والشوامل در پرتو نظریه کنش‌های گفتاری
المؤلف [English]
- سمر الديوب
قسم زبان عربی - دانشکده ادبیات و علوم انسانی - دانشگاه البعث - حمص - سوریه.
المستخلص [English]
این پژوهش به دنبال اثبات این فرضیه است که گفت‌وگوهایی که توسط التوحیدی در کتابش *الهوامل والشوامل* ارائه شده، در دسته ادبیات تخیلی قرار می‌گیرد که تحت کنترل عقل است و با تخیل بی‌حد و مرز همزمان است و با آن در گفت‌وگو است. التوحیدی گفت‌وگوها و مباحثه‌های فرضی را با هدف مشخصی ساخت، بر اساس این ایده که ادبیات تصویری از واقعیت بر اساس دوگانگی دید و بصیرت ارائه می‌دهد. برای دستیابی به این هدف، پژوهش از طرح زیر پیروی می‌کند:
- نظریه کنش‌های گفتاری: بحثی در اصطلاح‌شناسی
- ابوحیان التوحیدی و ادبیات گفت‌وگویی
- پرسش نگران و پاسخ ثابت: گفت‌وگوهایش با ابن مسکویه به عنوان یک نمونه.
ما به این نتیجه رسیدیم که پرسش فلسفی پرسشی متحیرکننده است که پاسخ‌های قطعی را نمی‌پذیرد. ما بین پرسشی که گفت‌وگو را به سوی دیگری هدایت می‌کند و پرسشگری که به معنای گفت‌وگو با خود است، تمایز قائل می‌شویم. هر دو بر پایه‌ای فلسفی استوارند، زیرا این پرسش‌ها فراتر از سطح طلب دانش هستند. تمرکز بر پرسش مهم‌تر از پاسخی است که ممکن است ضعیف یا قوی، متغیر یا ثابت باشد. پرسش فلسفی، از نظر التوحیدی، ارزش خود را حفظ می‌کند زیرا او به تحقیق با پرسش فلسفی دعوت کرده است. گزاره‌های خبری یا گزارشی کنش‌هایی هستند که گوینده را مسئول تحقق یک واقعیت خاص وصداقت ادعایی می‌کنند که درباره‌اش صحبت می‌کند، که ممکن است صادق یا کاذب باشد. این نمایشی از یک وضعیت است همانطور که گوینده آن را می‌بیند.
ما گفت‌وگوی ابوحیان التوحیدی با استادش ابن مسکویه را در چارچوب نظریه کنش‌های گفتاری کاربردی بررسی می‌کنیم که معتقد است می‌توانیم با کنش‌های اجرایی، یک متن کلاسیک را بخوانیم وپدیده‌های گفتاری ارتباطی را تفسیر کنیم. این به ویژه به دلیل آن است که متون ابوحیان التوحیدی به طور اساسی بر پایه گفت‌وگو ومباحثه استوار است.
)